Harm Valk was als voorzitter van de Projectgroep NTA 8800 nauw betrokken bij de nieuwe BENG-Eisen die de indicatoren EPC en EI vervangen. Een reconstructie van deze totstandkoming en een blik op de toekomst.
Tekst: Gerard Vos, portretfoto Nadine Maas
De EPBD-recast (Europese richtlijn energieprestatie gebouwen) stelt dat in de EU vanaf 2021 alleen nog maar bijna Energieneutrale gebouwen moeten worden gerealiseerd. Sommige lidstaten zitten wat dichter bij de nul dan andere. Met op termijn als doel alleen nog maar ‘echte’ energieneutrale gebouwen. Na BENG wordt het ENG is het motto.
De BENG-eis is door de EU gesteld voor opgeleverde gebouwen. In Nederland is de traditie dat de check aan de bouwregelgeving vooraf op papier wordt gedaan, bij de aanvraag van de bouwvergunning. Valk: “Daar gebruikten we de EPC-berekening voor. Alle deskundigen riepen bij invoering al: ‘als de EPC naar de 0,6 gaat dan is het geen juiste indicator meer.’ Kortom, die EPC is de loop der tijd wat sleets geworden.”
Bij de EPC waren beleid en regelgeving ook verstrengeld geraakt, daar had de normcommissie bijvoorbeeld inspraak over de beleidsmatige uitgangspunten, vertelt Valk. “Dat zorgde voor frictie, zowel onderling als met het ministerie. Het was geen gewenste situatie.”
De EPBD bood handvatten. Daar komt bij dat deze richtlijn goed aansluit bij de Trias Energetica. Met het oog op deze richtlijn hebben in Nederland het ministerie van BZK en RVO de BENG-indicatoren en -eisen uitgewerkt. Valk: “De eerste indicator is energiebehoefte in kWh per vierkante meter per jaar, de tweede is primair fossiel energiegebruik in kWh per vierkante meter per jaar en de derde is het percentage hernieuwbare energie.”
NTA 8800
De overheid heeft de NEN de opdracht heeft gegeven voor een bepalingsmethode. De overheid bepaalt hierbij de randvoorwaarden. Valk: “Zie daar de geboorte van de BENG-methodiek: de rekenmethode om de nieuwe indicatoren te bepalen. Er is gekozen voor implementatie via een NTA. De NTA 8800 is een methodiek die toepasbaar is voor nieuwbouw, bestaande bouw en utiliteitsbouw. De keuze viel hierop omdat dit een eenvoudigere procedure is, weet Valk. “Dit maakt dat er niet altijd een volledige concensus hoeft te zijn tussen de verschillende stakeholders. Dat kan nogal eens in de weg zitten.”
Beleid en techniek zijn nu wat uit elkaar gehouden. Valk: “We proberen de NTA dan ook te schrijven op basis van fysica. Er is geen discussie over de fysica, behalve dan over of je met gemiddelde getallen moet rekenen per uur of per maand. Daar is voor het laatste gekozen door de opdrachtgever, het ministerie van BZK.”
Voer voor discussie
In NTA zijn ook de beleidsmatige getallen en beleidsmatige definities opgenomen, oftewel de Beng-eisen 1, 2 en 3. Al in 2015 waren hiervoor eerste indicaties afgegeven, toen nog op basis van de EPC-rekenmethode NEN 7120. Daar is veel discussie over ontstaan. Valk: “Dat was natuurlijk ook de bedoeling. De markt heeft zich goed kunnen voorbereiden op wat komen gaat. Er kwam uit dat het lastig is als het om hoogbouw, vrijstaande woningen gaat of tiny houses. Voor sommige partijen was hij wel wat te scherp.” Daarmee wordt met de definitieve eisen rekening gehouden.
Daarnaast is de invloed van alle ventilatiesystemen ‘verhuisd’ naar BENG-2, vertelt Valk. Als gevolg daarvan wordt er in BENG-1 nu gerekend met een (aanzienlijke) hoeveelheid op te warmen (of af te koelen) ventilatielucht. Omdat dit leidt tot hogere uitkomsten van die eerste BENG-indicator, is het logisch dat de uiteindelijke grenswaarde hoger uitvalt ten opzichte van de indicatie uit 2015 Door de nieuwe rekenmethode kunne de getallen sowieso niet een-op-een vergeleken worden, al wordt die fout wel vaak gemaakt.
NEN-congres
Samenvattend zijn de nieuwe grenswaarden gebaseerd op drie zaken: de nieuwe rekenmethode, de gewijzigde BENG-definities en de kostenoptimaliteitstoets. Een eerste reactie na de presentatie van de BENG-eisen tijdens het NEN-congres in november was dat de eisen niet ambitieus genoeg zijn. De markt begint licht zenuwachtig te worden omdat de datum van 1 januari 2020 snel dichterbij komt.
[LEES VERDER ONDER DE FOTO]
Er is veel te doen over de presentatie van de concept BENG-eisen van afgelopen november.
“Je hebt te maken met twee spanningsvelden. De markt wil snel inzicht in wat de definitieve eisen worden, want 1 januari 2020 komt snel dichtbij. De plannen voor 2020 liggen in een aantal gevallen al op de tekentafel. Maar in het tweede kwartaal 2019 vindt pas de definitieve goedkeuring vanuit de politiek plaats. Daar worden de marktpartijen harstikke zenuwachtig van, ze kunnen pas in september definitief rekenen.”
We wisten toch al jaren dat de BENG-eisen er aan zaten te komen?
“Het verschuiven van de invoeringsdatum heeft te maken met de wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen. Het is de bedoeling dat je straks niet meer een stapel papier beoordeelt bij de start van de bouw, maar het gerealiseerde bouwwerk bij oplevering beoordeelt. Die wet had er al moeten zijn, maar heeft vertraging opgelopen, dus beoordelen we voorlopig nog op het vertrouwde moment: bij de aanvraag van de omgevingsvergunning. Daarom is als nieuwe datum 1 januari 2020 vastgesteld. Met als gevolg dat dat de BENG-eisen een jaar naar voren zijn geschoven.”
Een discussiestuk bij de nieuwe BENG-eisen is, zoals eerder genoemd, de invloed van alle ventilatiesystemen die van BENG 1 naar BENG 2 zijn gegaan. Is die keuze gedaan om alle partijen een beetje tegemoet te komen?
“Nee, het gaat om techniekneutraliteit. Daar zijn klachten over geweest vanuit de markt. Als je het op de oorspronkelijk manier zou gaan invoeren worden verschillen methoden van warmteterugwinning in de berekening bij een andere indicator gewaardeerd. Een aantal marktpartijen achtte dat niet techniekneutraal. De overheid heeft onderzoek laten uitvoeren en daar kwamen diverse oplossingen uit. Dit is er een van. Je had ook kunnen kiezen om de luchthoeveelheid uit de energiebehoefte te halen en bij de energiebehoefte alleen maar te kijken naar de warmte- en koudebehoefte ten gevolge van transmissie, maar daar word je fysisch niet blij van. Ik snap dat daar niet voor gekozen is.”
Stuurt BENG niet teveel aan op gebruik van installaties?
“Nee, wat ik wel jammer vind is dat door de nieuwe definitie van BENG de prikkel op isolatie minder manifest is geworden. Bij de eerste versie van de BENG-definities was de eerste indicator de grote uitdaging. Als je die maar had gehaald dan kwam het wel goed. Wat je nu ziet is dat het probleem een beetje is verschoven naar BENG 2. De neiging is dan te denken dat je het probleem met installaties op moet lossen, maar het effect blijft dat als je de warmtevraag niet genoeg beperkt de installaties harder moeten werken. Het wordt dan vanzelf moeilijker om de BENG 2 en 3 te halen.”
Een ander punt wat steeds ter sprake komt, is de overzichtelijkheid van de BENG-eisen. Die ontbreekt. Ook de warmtevraag en de energiebehoefte werkt verwarrend.
“Er is een fruitschaal van meerdere smaken ontstaan. Energiebehoefte, BENG 2015, energiebehoefte BENG 2018, warmtebehoefte EPV en warmtebehoefte PHPP en die worden allemaal op een hoop gegooid. En daar vinden we allemaal wat van, want het is allemaal fruit dus dat is allemaal hetzelfde. Maar het is niet hetzelfde, want het gaat om appels, peren, sinaasappels, bananen.”
Een beetje meer nuance is nodig dus. Maar speelde het ook niet dat er een te hoge verwachting vanuit de markt was?
“Die voorgenomen BENG-eisen uit 2015 waren met opzet streng. Dit om de markt wakker te schudden. Misschien zijn de eisen nu op onderdelen wat aan de voorzichtige kant. Maar het is goed om te benadrukken dat er meer belangen zijn dan de energieprestatie van de gebouwde omgeving. Dit is ook tijdens het NEN-congres helder benoemd. We moeten geen spaken in de wielen steken van de bouwproductie. Het spook van de woningnood is aan het rondwaren. Je wilt niet dat de aanscherping van de eisen leidt tot te grote schokken in de woningmarkt. Met de scherpe eisen leek het erop dat je geen gestapelde bouw kon realiseren. Je moet je niet voorstellen dat de hoogbouw in de randstad stilvalt.”
Ben je tevreden met de BENG-eisen zoals die er nu liggen?
“Zeker, al moet je je blijven realiseren dat het een ondergrens is. De echte uitdaging ligt in het realiseren van gezonde, comfortabele, energieneutrale gebouwen.”
